Dyskusja na temat zasad rządzących splitting phrasal verbs czyli kiedy czasowniki złożone są rozdzielne a kiedy nierozdzielne świetnie obrazuje sensowność przykładania zbyt dużej uwagi do nauki gramatycznych regułek. Można powiedzieć na ten temat wiele mądrych i sprzecznych ze sobą słów – by koniec końców i tak zrobić to, poprawnie, „na czuja”.
Co to znaczy, że czasowniki złożone (phrasal verbs) są rozdzielne i nierozdzielne?
Phrasal verbs to te czasowniki, które złożone są z dwóch (lub więcej) słów. Dlatego nazywamy je czasownikami złożonymi właśnie, lub z angielskiego „frazowymi”.
Pytanie polega na tym, jak poprawnie używać ich w zdaniu. I w tym problem, ponieważ
część z czasowników złożonych (phrasal verbs) sklejonych jest ze sobą „na sztywno” (czasowniki złożone nierozdzielne),
podczas gdy relacja innych jest bardziej luźna (czasowniki frazowe rozdzielne) i mogą przyjąć do środka inne słowa.
Na przykład możemy powiedzieć:
- You made up this crazy story!
(Zmyśliłaś tę szaloną historię!)
Możemy równie dobrze powiedzieć też:
- You made this crazy story up!
Albo nawet:
- You made it up!
To make something up jest przykładem rozdzielnego czasownika frazowego (phrasal verb).
Nie zawsze mamy jednak taką dowolność.
Na przykład możemy powiedzieć:
- I’ve run into a beautiful girl this morning.
(Wpadłem na / Spotkałem przypadkiem piękną dziewczynę dzisiejszego poranka.)
I to jest jedyna możliwość. Nie możemy powiedzieć:
I’ve run a beautiful girl into this morning.I’ve run her into this morning.
Tym samym czasownik frazowy run into jest nierozdzielny.
Przykłady rozdzielnych czasowników frazowych (separable phrasal verbs)
Zaryzykowałbym stwierdzenie, że większość angielskich czasowników frazowych jest rozdzielna. A ponieważ w języku angielskim są setki jeśli nie tysiące czasowników złożonych (phrasal verbs), nie sposób przytaczać ich tu wszystkich.
Jeśli na swej drodze spotkasz jednak któryś z poniższych czasowników frazowych phrasal verbs, to wiedz iż rozłącznym ci on jest:
Lista 100 najpopularniejszych rozdzielnych czasowników frazowych (separable phrasal verbs)
| add up | sumować, dodawać |
| back up | wspierać, cofać, robić cyfrową kopię (backup) |
| blow up | wybuchać, powiększać obraz |
| break down | rozbijać na części pierwsze, analizować |
| bring about | powodować |
| bring out | opublikować, podkreślić |
| bring up | wychowywać, dbać o młodych |
| burn down | spłonąć doszczętnie |
| burn up | spalić |
| buy out | wykupić, np. udziały w firmie |
| buy up | wykupić cały zapas z hurtowni, sklepu |
| call off | odwołać wydarzenie |
| call up | zadzwonić, wezwać do wojska |
| calm down | uspokoić |
| carry on | kontynuować |
| carry out | zrealizować, przeprowadzić działanie zwykle według instrukcji |
| cheer up | rozweselić |
| chew up | przeżuć |
| chop up | poszatkować |
| clean off | wyczyścić (powierzchnię) |
| clean out | wyczyścić (od wewnątrz) |
| clean up | posprzątać |
| clear out | oczyścić (wnętrze), wyprosić ludzi z budynku |
| clear up | wyjaśnić |
| close down | zamknąć na stałe |
| close up | zamknąć na dany dzień |
| count in | wliczyć, włączyć kogoś do czegoś |
| count out | wyłączyć kogoś z czegoś |
| count up | obliczyć, podliczyć |
| cross out | wykreślić, wyeliminować |
| cut off | wciąć się w rozmowę, odciąć, amputować |
| cut out | wyeliminować, skasować, przestać (jako rozkaz) |
| cut down | zmniejszyć ilość |
| draw up | napisać dokument |
| dress up | ubrać się elegancko |
| dress down | ubrać się nieformalnie |
| eat up | wszystko zjeść |
| figure out | zrozumieć, zinterpretować |
| fill in / fill out | wypełnić dokument |
| fill up | wypełnić pojemnik |
| find out | odkryć coś |
| fix up | naprawić |
| get across | sprawić, że coś zostanie zrozumiane |
| give back | oddać |
| give out | rozdawać, dystrybuować |
| give up | zrezygnować, poddać się |
| hand down | przekazać (np. w spadku) |
| hand over | oddać kontrolę |
| hang up | odłożyć słuchawkę telefonu, powiesić ubrania na wieszaku |
| have on | mieć jakieś ubrania na sobie |
| have over | mieć kogoś u siebie w gościach |
| hold off / hold up | opóźniać się, powstrzymywać się |
| keep up | kontynuować, nie zostawać w tyle |
| leave out | pominąć kogoś lub coś |
| let down | zawieść kogoś, rozczarować |
| let out | wypuścić na wolność |
| light up | rozświetlić |
| live down | zapomnieć z upływem życia |
| pass out | zemdleć, rozdawać |
| pass on | przekazywać |
| pay back | odpłacić, oddawać pieniądze |
| pay off | całkowicie spłacić dług |
| pick up | odebrać coś z danego miejsca, podnieść z ziemi |
| play down | zminimalizować wagę czegoś |
| play up | pokkreślać wagę |
| point out | wskazywać na coś |
| pull down | ściągnąć w dół, zburzyć |
| put off | przełożyć datę na późniejszą |
| put on | ubrać coś na siebie |
| put up | przenocować kogoś |
| ring up | zadzwonić do kogoś |
| rule out | wyeliminować daną możliwość z rozważań |
| run down | śledzić, ubliżać komuś, potrącić autem |
| save up | oszczędzać |
| see through | kontynuować realizację zadania pomimo problemów |
| see off | odprowadzić kogoś przed ich wyjazdem |
| send back | odesłać z powrotem |
| send over | przesłać, wysłać |
| set up | zorganizować, ustawić, wrobić kogoś (w odpowiedzialność karną) |
| show off | popisywać się |
| shut off | wyłączyć, przestać działać |
| slow up / slow down | zmniejszyć prędkość |
| sweep out | zamieść |
| take back | odzyskać |
| take down | zanotować |
| take over | przejąć kontrolę, obowiązki |
| tear down | zburzyć |
| tear up | podrzeć na kawałki |
| tell off | ochrzanić |
| think over | przemyśleć |
| think through | przemysleć od początku do końca |
| throw away | wyrzucić na śmietnik |
| tie up | związać |
| try on | przymierzyć |
| turn down | odrzucić propozycję, ściszyć |
| wind up | skończyć w jakimś miejscu, nakręcać zegarek, wkurzyć kogoś |
| wipe out | “zmieść” w sensie zmniejszenia ilości |
| work out | rozwiązać problem |
| write down | zapisać coś, zanotować |
Splitting phrasal verbs z zaimkami
Tutaj jedna ważna uwaga.
Jak widzimy na powyższej liście, czasownik złożony to write down jest rozdzielny.
Dlatego możemy powiedzieć albo:
- Please write down the message.
(Proszę zanotuj tę wiadomość.)
Albo
- Please write the message down.
Jeśli jednak zamiast message użyjemy zaimka osobowego w formie dopełnienia (him, her, them, us, it), nie możemy już nim rozdzielać czasownika-już-nie-rozdzielnego:
- Please write it down.
Please write down it.
Jednym słowem:
zaimki MUSZĄ iść do środka rozdzielnego czasownika frazowego.
Przykłady nierozdzielnych czasowników złożonych (inseparable phrasal verbs)
Jak już wiemy, nierozdzielnych czasowników złożonych rozdzielać nam nie wolno.
Na przykład:
- My parents are going to look after the kids at the weekend.
My parents are going to look the kids after at the weekend.
(Moi rodzice zaopiekują się dzieciakami na weekend.)
- Oh no, it looks like we’ve run out of water.
Oh no, it looks like we’ve run water out of .
(O nie, wygląda na to, że skończyła nam się woda.)
- Well, sometimes we have to put up with difficult situations at school.
Well, sometimes we have to put difficult situations up with difficult situations at school.
(Cóż, czasami musisz znieść trudne sytuacje w szkole.)
Tak samo będzie w przypadku poniższych nierozdzielnych czasowników frazowych (inseparable phrasal verbs):
Lista 50 najpopularniejszych nierozdzielnych czasowników frazowych (inseparable phrasal verbs)
| back out of | wycofać się z obietnicy |
| break in / break into | wtrącić się do rozmowy, włamać się do budynku |
| call for | wymagać czegoś, odebrać kogoś |
| care for | mieć na coś ochotę, dbać o kogoś |
| carry on with | kontynuować |
| catch up with | nadgonić z postepami |
| check up on | sprawdzić, weryfikować |
| come across | przypadkowo kogoś spotkać czy coś znaleźć |
| come along with | towarzyszyć |
| come by | przypadkiem coś znaleźć |
| come down with | zachorować na coś |
| come up with | wpaść na pomysł, zaproponować coś |
| count on | liczyć na kogoś lub coś |
| do without | poradzić sobie bez czegoś, “obejść się smakiem” |
| drop in at/on | odwiedzić kogoś |
| drop out of | rzucić studia |
| face up to | stawić czemuś czoła |
| fall behind in | robić zaległości, nie czynić postępów |
| fall back on | użyć planu awaryjnego |
| fall out with | pokółcić się z przyjacielem |
| fill in for | zastępować kogoś |
| get ahead of | wyprzedzić kogoś |
| get away with | zrobić coś złego i uniknąć kary |
| get in / get off | wsiąść do / wysiąść z pojazdu |
| get on with | kontynuować |
| go over | przejrzeć, sprawdzić poprawność |
| hang around | być gdzieś i nic nie robić |
| hold on to | trzymać się czegoś |
| keep up with | nadąrzać |
| live up to | utrzymywać podziewany standard czy reputację |
| look after | troszczyć się o kogoś |
| look back on | wspominać |
| look down on / look up to | patrzeć na kogoś z góry w dół z poczuciem wyższości / podziwiać i szanować kogoś |
| look forward to | oczekiwać z przyjemnością |
| make up for | kompensować, wynagradzać |
| pass on | przekazywać |
| pick on | prześladować kogoś w szkole |
| put up with | tolerować, znosić |
| read up on | czytać by znaleźć ważną informację |
| run against | konkurować z kimś w wyborach |
| run away with | uciec |
| stand for | reprezentować |
| stand up to | oprzeć się naciskom |
| stick up for | wiernie wspierać kogoś |
| take after | dziedziczyć cechy charakteru I ciała |
| talk back to | odpyskować |
| tell on | donosić władzom na kogoś |
| touch on | krótko wspomnieć o czymś |
| turn into | przemienić się w coś |
| watch out for | uważać na coś, być ostropżnym |
Spróbuj wymyślić w głowie jakieś zdanie, w którym rozdzielisz te czasowniki frazowe.
Nie brzmi to za dobrze, prawda?
A jeśli ciągle Ci mało rozdzielnych i nierozdzielnych czasowników złożonych, więcej znajdziesz ich w poniższym tekście:
Przykłady jednocześnie rozdzielnych i nierozdzielnych czasowników złożonych
Gdyby wystarczyło zapamiętać powyższe listy nie byłoby większego problemu. Sprawa nie jest jednak taka prosta. Niektóre z czasowników złożonych (phrasal verbs) są jednocześnie rozdzielne i nierozdzielne!
I nie mówię tu tylko o nieścisłościach w listach, które można znaleźć na różnych stronach do nauki języka angielskiego. Na przykład zwróciłaś lub zwróciłeś uwagę, że czasownik frazowy pass on znalazł się na obu listach? Podaje tak na przykład Purde University. Słownik Cambridge podaje pass on something, co sugerowałoby jego nierozdzielność, chociaż nikt nie powie, że zdanie Pass the message on. (Przekaż wiadomość) jest niepoprawne. Using English wprowadza nawet kategorię „opcjonalnie nierozdzielnych” phrasal verbs, cokolwiek by to nie miało znaczyć!
Drugi problem wynika z wielości znaczeń jednego czasownika frazowego. W jednym sensie może być nierozdzielny, a w drugim już rozdzielny!
Najczęściej podaje się tu przykład czasownika frazowego take off, który może znaczyć „zdjąć ubranie” albo opisać startujący samolot.
- Please take off your clothes.
- Please take your clothes off.
Ale
- The plane takes off at midnight.
The plane takes at midnight off.
To split or not to split? czyli skąd wiedzieć czy dany czasownik złożony jest rozdzielny czy nierozdzielny?
Zanim przejdziemy do regułek – i wyjaśnień, dlaczego nie warto zaprzątać sobie nimi głowy – dwie praktyczne porady.
1. To czy czasownik frazowy jest rozdzielny czy nierozdzielny sprawdzisz w słowniku!
Gdy sprawdzasz znaczenie danego czasownika frazowego (phrasal verb) w słowniku zawsze patrz na przykłady zdań. Dadzą Ci one posmak tego w jakim kontekście dany czasownik złożony występuje, oraz czy jest rozdzielny czy nierozdzielny.
Co więcej w słownikach zawsze znajdziesz wiele różnych znaczeń tego samego czasownika frazowego (phrasal verb) i zobaczysz, w którym przypadku można stosować je rozdzielnie a w których lepiej nie.
2. Gdy osłuchasz się z językiem angielskim po prostu to poczujesz!
Splitting phrasal verbs jest moim zdaniem jednym z tych klasycznych tematów w nauce języka angielskiego, o których można wiele powiedzieć, ale koniec koców i tak będziemy robić wszystko „na czuja”.
Jeśli wystarczająco dużo osłuchasz się z językiem angielskim, z czasem niepoprawne zdania po prostu zaczną „kłuć Cię w uszy”. I nie musisz nawet wiedzieć dlaczego – tak jak w swoim ojczystym języku będziesz poprawnie mówić nie zastanawiając się zbytnio nad tym, dlaczego używasz partykuł!
Dlatego przede wszystkim polecam praktykę! Nie tylko słuchania, ale również mówienia poprawnymi zdaniami.
Na przykład na kursie języka angielskiego online Speakingo!
Ale jeśli lubisz gramatykę opisową, poniżej kilka słów o zasadach splitting phrasal verbs.
Hair-splitting phrasal verbs
Hair-splitting to znaczy „dzielenie włosa na czworo”, dyskutowanie w nieskończoność o skomplikowanych szczegółach.
Można w ten sposób porozmawiać o rozdzielnych i nierozdzielnych czasownikach złożonych. Mówimy wtedy o tak zwanych czasownikach przechodnich (transitive verbs) oraz nieprzechodnich (intransitive verbs).
Transitive and intransitive phrasal verbs
W telegraficznym skrócie.
Niektóre angielskie czasowniki są przechodnie (transitive), czyli takie, które „potrzebują do czegoś przejść”.
Na przykład poniższe zdanie w języku angielskim nie jest poprawne:
I need
(Ja potrzebuję)
Aby zdanie miało sens, trzeba dopisać czego potrzebuję. Na przykład:
- I need a car.
(Potrzebuję samochodu.)
Tym samym czasownik need jest przechodni (transitive).
Nie wszystkie angielskie czasowniki są jednak tak zachłanne.
Na przykład:
- She smiled.
(Ona się uśmiechnęła.)
To zdanie jest pełne i poprawne. Nie potrzeba niczego więcej niż jej uśmiechu! Znaczy to, że czasownik smile jest nieprzechodni (intransitive verb).
Tak samo będzie z czasownikami złożonymi (phrasal verbs).
Transitive and intransitive phrasal verbs
Weźmy za przykład put on (założyć na siebie). Czy można powiedzieć:
She put on
(Ona założyła)
Nie można!
Trzeba napisać co złożyła. Na przykład:
- She put on a red dress.
(Ona założyła czerwoną sukienkę.)
Tym samym put on jest przechodnim czasownikiem złożonym – transitive phrasal verb.
Analogicznie nieprzechodnie czasowniki frazowe (intransitive phrasal verbs) z kolei mogą już funkcjonować samodzielnie.
Na przykład:
- Could you sit down?
(Czy mógłbyś usiąść?)
Zdanie to jest skończone i jak najbardziej poprawne.
Co więcej nie można wręcz „kogoś czy czegoś usiąść” (sit down something), właśnie dlatego, że sit down jest czasownikiem złożonym nieprzechodnim (intransitive phrasal verb).
A co ma to wspólnego z rozdzielnymi nierozdzielnymi czasownikami złożonymi (separable and inseparable phrasal verbs)?
Romantycznie można to ująć tak:
Jeśli czasownik frazowy potrzebuje czegoś, bez czego nie może żyć – może zostać przez to podzielony.
Obi-Wan Kenobi
Tak jak w powyższych przykładach z czasownikami frazowymi przechodnimi (transitive phrasal verbs):
- She put on a red dress.
- She put a red dress on.
Ale już nie z nieprzechodnimi (intransitive):
Could sit you please down?
Ćwiczenia na splitting phrasal verbs i nie tylko
Najważniejsze jednak, to umieć zastosować to wszystko w praktyce!
Dlatego na kursie języka angielskiego online Speakingo zawarłem wiele rozdzielnych i nierozdzielnych, przechodnich i nieprzechodnich czasowników zwykłych i frazowych, modalnych, regularnych i nieregularnych, do tego we wszystkich 12 angielskich czasach gramatycznych!
Ucząc się języka angielskiego nie musisz jednak znać tych wszystkich skomplikowanych nazwy i terminów! Tak jak swobodnie używasz swojego języka prawdopodobnie mając dość mgliste pojęcie na temat tego, czym jest „przydawka”, tak samo większość Anglików nie wie czym różni się czasownik frazowy przechodni od nieprzechodniego!
Ale wie jak ich poprawnie użyć!
Tak samo Ty będziesz to wiedzieć, jeśli zawarte na kursie języka angielskiego online Speakingo, nawet najbardziej zaawansowane struktury, dzięki wystarczającej liczbie powtórzeń wejdą Ci w krew!
Zresztą najlepiej zarejestruj się dwoma kliknięciami poniżej, żeby przez tydzień wypróbować tę fenomenalną metodę nauki angielskiego za darmo i bez żadnych zobowiązań!
Zapisz się na kurs języka angielskiego online Speakingo!
Chcesz rozumieć Anglików? Zacznij mówić jak oni!
Mem ze Stevem Rogersem rozłupującym (splitting) pieniek z Mem-marketu.
Czy wszystko jest już jasne z rozdzielnymi i nierozdzielnymi czasownikami złożonymi (separable and inseparable phrasal verbs)? Czy wiesz już o co chodzi z całym tym splitting phrasal verbs oraz przechodnimi i nieprzechodnimi czasownikami złożonymi (transitive and intransitive phrasal verbs)? Jeśli masz jeszcze jakieś pytania zadaj je śmiało w komentarzach!
