Trzy życia czasownika modalnego can can’t cannot

Yes, you can! Bez względu na to, czy myślisz, że możesz czy nie, masz rację! W tym tekście możesz na przykład dowiedzieć się wszystkiego o angielskim czasowniku modalnym can can’t cannot. Dla zaawansowanych zwroty grzecznościowe i idiomatyczne z can, would i could oraz… kilka śmiesznych memów z czasownikiem modalnym can.

---

/na obrazku/

Kto to może/potrafi zrobić? Ty możesz/potrafisz to zrobić!

---

Zacznijmy od absolutnych podstaw, by skończyć na ciekawych zwrotach i idiomach dla średniozaawansowanych uczniów i podchwytliwych pytaniach testowych dla zaawansowanych.

Co znaczy angielski czasownik modalny can?

Czasownik modalny can jest jednym z popularniejszych angielskich słów. Jak to zwykle w języku angielskim bywa, popularne słowa w różnych kontekstach uzyskują różne znaczenia.

Generalnie można powiedzieć o trzech:

1. Can jako umieć, potrafić, być w stanie (be able to).

Na przykład:

• I can speak English.

(Potrafię mówić po angielsku)

• I can touch my nose with my tongue.

(Potrafię dotknąć mojego nosa moim językiem)

• We can see the sea from my house.

(Widzimy może z naszego domu)

2. Can jako móc, mieć wolność do, mieć pozwolenie (permission)

• I can do what I want.

(Mogę robić to co chcę)

• Europeans can go to England without a visa.

(Europejczycy mogą jechać do Anglii bez wizy)

• Unfortunately, I can’t come tomorrow.

(Niestety, ja nie mogę przyjść jutro)

Jeśli przyjrzeć się sprawie dokładniej, okazuje się że w wielu kontekstach obie interpretacje są możliwe. Trzeba wtedy zgadywać, domyślać się z kontekstu co dokładnie nasz rozmówca ma na myśli. Generalnie język angielski jest bardzo mało precyzyjnym językiem, co wyraźnie widać na przykładzie słowa can:

• I can do it.

(„Potrafię/wiem jak to zrobić” czy raczej „Mam wolność robienia tego?”)

• I can’t dance.

(„Ktoś mi zabronił tańczyć albo złamałem nogę i nie mogę” czy raczej „Nie potrafię tańczyć bo na przykład nie mam wyczucia rytmu”)

Która opcja jest poprawna musimy wyłapać z kontekstu. Ale z góry możemy się rozluźnić – nie zawsze jest to wręcz możliwe.

Nie ma natomiast tego problemu z trzecim znaczeniem słowa can.

3. Can jako… puszka

Trzecim znaczeniem słowa can jest po prostu słowo puszka – blaszany pojemnik na płyn. W poprzednich dwóch znaczeniach był to czasownik modalny, w tym trzecim to rzeczownik. Można powiedzieć, że jest to homonim. Zbieżność jest najprawdopodobniej zupełnie przypadkowa.

Co to znaczy, że can jest czasownikiem modalnym?

Czasowniki modalne to specjalna podgrupa angielskich czasowników, które zachowują się trochę inaczej niż wszystkie pozostałe. Jest to szeroki temat, którym zajmiemy się w osobnym wpisie. Na razie wspomnę jedynie, że są to takie słowa jak can (potrafi/może), could (potrafił/mógł), may (wolno mu), must (musi), will (będzie) czy would (…-by).

To co warto zapamiętać na poziomie początkowym, to jedynie to, że can nie odmienia się przez osoby w czasie teraźniejszym. Co to znaczy?

Zobaczmy jak sprawa wygląda w przypadku zwykłych angielskich czasowników. W czasie teraźniejszym, w trzeciej osobie liczby pojedynczej, jeśli on, ona, czy ono coś robi, normalnie dodajemy do czasownika końcówkę -s:

• I like you (Ja ciebie lubię). She likes you (Ona lubi ciebie)

Czyli like będzie we wszystkich osobach za wyjątkiem he, she, it (tak zwana trzecia osoba liczby pojedynczej):

• I like English. (Ja lubię angielski)
• You like English. (Ty lubisz angielski)
• He likes English (On lubi angielski)
• She likes English. (Ona lubi angielski)
• It likes English. (Ono lubi angielski)
• We like English. (My lubimy angielski)
• You like English. (Wy lubicie angielski)
• They like English. (Oni lubią angielski)

Tak byłoby normalnie. Natomiast w przypadku czasowników modalnych – czyli naszego can również – w ogóle nie musimy nigdzie dodawać żadnego -s.

• I can do it. (Ja mogę zrobić to)
• You can do it. (Ty możesz zrobić to)
• He can do it. (On może to zrobić to)
• She can do it. (Ona może zrobić to)
• It can do it. (To może zrobić to)
• We can do it. (My możemy zrobić to)
• You can do it. (Wy możecie zrobić to)
• They can do it. (Oni mogą zrobić to)

Zwróć uwagę o ile prostszy jest języka angielski od polskiego! O ile trudniej odmienia się słowa w języku polskim. Dlatego jeśli znasz język polski, na pewno dasz radę nauczyć się angielskiego!!

Jak tworzymy pytania z czasownikiem modalnym can?

W czasie teraźniejszym (tak samo zresztą i w czasie przeszłym z could) pytania tworzymy poprzez legendarną inwersję – po prostu zamieniamy pierwsze dwa słowa miejscami. Zamiast I can… mamy Can I i tak dalej.

(Oczywiście odpowiednio też intonujemy zdanie – w mowie potocznej sama nuta wypowiedzi często załatwia sprawę!)

• Can I do it? (Czy ja mogę zrobić to?)
• You can do it? (Czy y możesz zrobić to?)
• He can do it? (Czy on może to zrobić to?)
• She can do it? (Czy ona może zrobić to?)
• It can do it? (Czy to może zrobić to?)
• We can do it? (Czy my możemy zrobić to?)
• You can do it? (Czy wy możecie zrobić to?)
• They can do it? (Czy oni mogą zrobić to?)

Jak tworzymy przeczenia z can?

Również tworzenie przeczeń z can jest nader proste. Dodajemy po prostu not. Czyli zamiast can mamy can not. Natomiast samo can not zwykle skracamy do can’t.

• I can’t do it. (Ja nie mogę zrobić to)
• You can’t do it. (Ty nie możesz zrobić to)
• He can’t do it. (On nie może to zrobić to)
• She can’t do it. (Ona nie może zrobić to)
• It can’t do it. (To nie może zrobić to)
• We can’t do it. (My nie możemy zrobić to)
• You can’t do it. (Wy nie możecie zrobić to)
• They can’t do it. (Oni nie mogą zrobić to)

Zwróć uwagę, że ani w przeczeniach z can, ani w pytaniach z can, zupełnie jak w zdaniach twierdzących z can, nie odmieniamy can przez osoby. Can pozostaje can i już.

Zamiast skracać can do can’t, nasze can not możemy „skleić” też w jedno słówko cannot.

W poniższej rozpisce podaje tylko najpopularniejsze can’t, ale można by spokojnie zamienić can’t na can not albo cannot.

Jaka jest różnica między can’t i cannot?

Tak więc jak wspomniałem sens jest zupełnie ten sam (w sensie semantycznym). Nie możesz to nie możesz i już. Natomiast oczywiście istnieją subtelne różnice:

• I can’t do it. (Ja nie mogę zrobić to)
• You can’t do it. (Ty nie możesz zrobić to)
• He can’t do it. (On nie może to zrobić to)
• She can’t do it. (Ona nie może zrobić to)
• It can’t do it. (To nie może zrobić to)
• We can’t do it. (My nie możemy zrobić to)
• You can’t do it. (Wy nie możecie zrobić to)
• They can’t do it. (Oni nie mogą zrobić to)

Tak więc jak wspomniałem sens jest zupełnie ten sam (w sensie semantycznym). Nie możesz to nie możesz i już. Natomiast oczywiście istnieją subtelne różnice:

• can’t używamy w mowie potocznej
• w piśmie lub gdy chcemy zabrzmieć formalnie w mowie, używamy can not lub cannot
• w mowie potocznej paradoksalnie can i can’t czasami brzmią bardzo podobnie (szczególnie jeśli wziąć pod uwagę różnice między amerykańskim i brytyjskim akcentem). Dlatego jeśli coś jest nie do końca jasne, warto użyć pełnej formy can not.

Jak więc wymawiać can i can’t?

No właśnie. Wymowa słów can i can’t jest nieustającym pasmem nieporozumień, zwłaszcza gdy rozmawiają ze sobą Anglicy i Amerykanie. Co więcej to samo słowo wymawiać będziemy różnie, w zależności od tego czy będzie to pytanie czy odpowiedź…

Jako, że w dobie internetu męczenie się z (i tak niedoskonałym) zapisem fonetycznym uważam za absurd, najlepiej posłuchajcie o przygodach z can i can’t Angielki i Amerykanina w poniższym, prostym filmiku (a dociekliwi znajdą w nim też zapis fonetyczny):

Uważajcie tylko na niemal identycznie (no właśnie, identyczne czyjej do czyjej wymowy!) słówka cunt, którego tłumaczenia podawał nie będę. Wspomnę jedynie, że nie jest to komplement. 🙂

Could: Forma przeszła czasownika modalnego can

Wiele z czasowników modalnych nie ma nawet przeszłej formy. Can jednak ją ma i jest nią słowo could.

Zwykle używa się jej w połączeniu ze zmysłami (I could hear/smell/see/feel/taste/remember/understand – Mogłem usłyszeć/powąchać/zobaczyć/poczuć/posmakować/zapamiętać/zrozumieć).

Jeśli chodzi o odmianę przez osoby zaś, to znowu sprawa jest bardzo prosta. Wystarczy zamienić can na could i już mamy czas przeszły:

• I could hear it. (Ja to słyszałem)
• You could hear it. (Ty to słyszałeś/słyszałaś)
• He could hear it. (On to słyszał)
• She could hear it. (Ona to słyszała)
• It could hear it. (To to słyszało)
• We could hear it. (My to słyszeliśmy)
• You could hear it. (Wy to słyszeliście)
• They could hear it. (Oni to słyszeli)
• Everybody could hear it!! (Każdy to słyszał!!)

Zasadniczo nie ma różnicy między tymi zdaniami, a powiedzeniem tego samego w czasie przeszłym simple past: I heard it. You heard it. She heard it i tak dalej.

Sprawa będzie wyglądała identycznie w przeczeniach (I couldn’t do it) oraz pytaniach (Could I do it?). Niczego nie odmieniamy przez osoby. Nie będę podawał tabelek. Możecie powtórzyć sobie to w głowie! 🙂

Co ciekawe, jeśli nie użyjemy wspomnianych powyżej wrażeń zmysłowych, okazuje się, że w kwestii could (chociaż can również, tylko mniej) pojawia się nam tu teraz znowu pytanie: co mam tak naprawdę na myśli.

Przyjrzyjmy się zdaniu: Could you do it?

Jeśli przetłumaczymy je dosłownie, znaczy ono „Czy mogłeś to zrobić”. Na przykład „Could you stay up late when you were a child” (Czy mogłeś iść późno spać gdy byłeś dzieckiem).

Natomiast wracając do naszego Could you do it? Jest jednak duża szansa, że nasz rozmówca ma co innego na myśli niż to, czy kiedyś tam w przeszłości mogliśmy to coś zrobić. Raczej w tym przypadku ma na myśli „Czy mógłbyś to zrobić”. Jest to prośba. Przynajmniej tak ma zabrzmieć, ponieważ zgodnie z angielską etykietą nie wolno powiedzieć Do it! (zrób to) tylko zamiast tego należy uprzejmie zapytać „Could you do it”.

Nie dajmy się jednak zwieść. To wcale nie jest pytanie, jeśli angielski szef pyta nas w pracy „Could you do it?”!

Dlatego powiedzmy sobie parę słów o angielskich zwrotach grzecznościowych.

Zwroty grzecznościowe z can i could oraz will i would

Tak więc nasze czasowniki modalne can, could oraz bardzo często will i would używamy do udzielania pozwoleń, proszenia, zapraszania czy proponowania czegoś. Would samo w sobie nic nie znaczy. Można powiedzieć, że tak jak could jest formą przeszłą czasownika can, tak samo would jest formą przeszłą czasownika will („będzie” jako tak zwany czasownik posiłkowy używany przy tworzeniu czasu przyszłego future simple).

Natomiast tutaj, zarówno could jak i would są po prostu sposobem tworzenia zwrotów grzecznościowych.

Jak je tworzymy? Bardzo podobnie. Możemy powiedzieć:

• Can you do it?
• Could you do it?
• Will you do it?
• Would you do it?

Zasadniczo, wszystkie te cztery warianty znaczą to samo – prosimy kogoś, żeby coś dla nas zrobił. Różnią się jedynie subtelnymi smaczkami.

Can you do it? Jest bardziej nie formalny i akcentujemy trochę fakt, czy ta osoba ma fizyczną czy czasową możliwość w ogóle to dla nas zrobić.

Could you do it? Jest bardziej grzeczną formą can.

Will you do it? Dosłownie znaczy „Czy zrobisz to?” więc trochę szukamy potwierdzenia, jednak z niewymówionymi łzami wdzięczności w oczach, jakby to się już wydarzyła.

Would you do it? „Zrobiłbyś to dla mnie” jest prawdopodobnie najbardziej uprzejmą, najmniej inwazyjną formą.

Z drugiej strony jednak, opcja z would może wyrażać naszą irytację. Grzecznie możemy „poprosić” kogoś: Would you please not smoke here? (Czy mógłbyś proszę tutaj nie palić?). Trudno oczekiwać od Anglika bardziej bezpośredniego wyrażenia swojego zdenerwowania.

I pamiętaj. Anglikowi nie wolno też zwyczajnie odmówić, powiedzieć po prostu „No!” (nie). Po angielsku trzeba dyplomatycznie owijać w bawełnę!

Dlatego jeśli odpowie „I’m not sure” (nie jestem pewien), „Tomorrow’s a bit difficult” (Jutro może być trochę trudno), czy nawet wręcz „Great, I’ll call you back” (wspaniale, oddzwonię do ciebie) to zwykle znaczy, że nie i już.

Inne zwroty grzecznościowe z can i could:

• Could you tell me (czy mógłbyś mi powiedzieć)
• Can you do me a favour (Czy mógłbyś wyświadczyć mi przysługę)
• I wonder if you could help me (Zastanawiam się, czy mogłabyś mi pomóc)
• Do you think you could… (Czy myślisz, że mógłbyś…)
• Can I have a beer please (poproszę piwo)
• Can I help you? (W czym mogę pomóc?)
• Would you like (Czy chciałbyś…)

Popularne angielskie zwroty z can

• Can I get you a drink? (Czy mogę zaprosić cię na drinka/piwo)
• Can I give you a hand? (Czy mogę ci pomóc, podać pomocną dłoń)
• Because he can. (Bo może)
• Yes you can! (Tak potrafisz!)
• I can’t be bothered to... (Mam gdzieś…)
• I can’t tell the difference between… (Nie widzę różnicy pomiędzy)
• I can’t get enough of… (Nigdy nie mam dość…)
• I can’t wait to… (Nie mogę się doczekać by)
• I can’t stand… (nie mogę znieść, nie znoszę)
• I can’t help it! (Nic na to nie poradzę! / Nie mogę się powstrzymać!)
• You can’t beat that! (Tego nie przebijesz!)
• I can’t thank you enough for… (Nie wiem jak ci dziękować za…)

Różne zastosowania could

Tutaj zaczynamy powoli wchodzić w subtelności dla średniozaawansowanych. Jeśli więc jesteś na początku swojej kariery z językiem angielskim, spokojnie w tym momencie możesz już przejść do kolejnego tekstu.

Jeśli natomiast chcesz pójść dalej, to kolejna sprawa, to wyrażenia typu „I could kill him!” Znaczy ono „mógłbym go zabić”. Nie możemy za bardzo powiedzieć tu I can kill him (Mogę go zabić), ponieważ takie zdanie za bardzo pachnie kryminałem!

Could używamy również do spekulowania.

Na przykład:

• My phone is ringing. It could be her!

(Mój telefon dzwoni. To może być ona!)

W tym sensie could znaczy to samo co might (czyli tu też „może być”).

Could w trybach warunkowych

Warto zwrócić też uwagę, że jeśli mówimy o tym co mogliśmy w przeszłości, czasami powinniśmy powiedzieć could have a nie samo could.

Jeśli powiem na przykład:

• I’m so hungry. I could eat all day.

To mówimy o teraźniejszości – Jestem tak głodny, że mógłbym jeść przez cały dzień.

Dlatego jeśli mówimy o przeszłości, musimy powiedzieć could have + trzecia forma czasownika:

• I was so hungry I could have eaten all day.

(Byłem tak głodny że byłem mogłem jeść cały tamten przeszły dzień)

Zwykle tej opcji używamy by mówić o rzeczach, których nie zrobiliśmy i powiedzmy, że tego żałujemy (albo nie):

• I could have learned more before my exams.

(Trzeba było więcej uczyć się przed moimi egzaminami)

• The situation was bad but it could have been worse.

(Sytuacja była kiepska, ale mogła była być jeszcze gorsza)

Jeszcze jednym zastosowaniem jest spekulowanie o teraźniejszości. Na przykład:

• I could kiss her if she was here.

(Mógłbym ją pocałować, gdbyby była tutaj)

Ale o tych przypadkach piszę więcej we wpisie o angielskich trybach warunkowych.

Testowe smaczki dla zaawansowanych: Can i to be able to

Na koniec coś dla bardziej zaawansowanych czytelników.

Be able to dosłownie znaczy „być w stanie”. Zwykle można stosować can i be able to zamiennie. Smaczki pojawiają się na bardziej zaawansowanych poziomach, kiedy na testach mamy za zadanie przekształcić jakieś zdanie.

1. Zamień zdanie w czasie teraźniejszym present simple (ogólna ponadczasowa prawda) „I can’t sleep” (Nie mogę spać) na zdanie w czasie present perfect (coś z przeszłości wpływa na teraźniejszość).

Jako że can (jak wszystkie czasowniki modalne zresztą) nie ma formy w perfekcie (tej trzeciej formy z tabelki czasowników nieregularnych) nie można powiedzieć I haven’t can sleep.

Dlatego w takich przypadkach zamieniamy can na be able to. Możemy wtedy powiedzieć: I haven’t been able to sleep. (Od jakiegoś czasu do teraz nie mogę spać).

2. Zamień „I can come tomorrow” na zdanie zaczynające się słowami „I might…” (Być może…).

Nie można użyć dwóch czasowników modalnych pod rząd (I might can nie jest możliwe). Dlatego znowu uciekniemy się do zamiany can na be able to i powiemy: I might be able to come tomorrow.

3. Czy zdanie „The terrorist entered the building but everybody could escape” jest poprawne?

Teoretycznie tak, natomiast znaczy coś w stylu „Terrorysta wszedł do budynku, ale wszyscy mieli pełną wolność wyjścia z budynku”. Czyli jakbyśmy sugerowali, że w nim zostali, chociaż mogli uciec!

Dlatego powiemy raczej „The terrorist entered the building but everybody managed to escape”. Czyliu „Terrorysta wszedł do budynku ale wszystkim udało się uciec”. Albo The terrorist entered the building but everybody was able to escape. (Terrorysta wszedł do budynku ale każdy był w stanie salwować się ucieczką).

Podobnie jeśli powiemy He could beat anybody znaczy to, że miał taką ogólną zdolność wygrania z każdym. Nie znaczy to, że tak się stało – bo żaden mecz się nawet nie odbył. Dlatego tak samo powiemy raczej: Tom was able to beat Jack (w tej konkretnej grze Tom był w stanie pokonać Jacka) albo Tom managed to beat Jack (Tomowi udało się pobić Jacka – chociaż zdanie sugeruje, że nie było tak łatwo).

Uff! To chyba wystarczy w kwestii z pozoru niewinnego i prostego słówka can. Jeśli o czymś zapomniałem, lub coś jest niejasne, piszcie proszę w komentarzach to zaraz uzupełnię!

---

Can you speak English? No?

Zapisz się na kurs języka angielskiego online Speakingo!

Zacznij naukę

---